Quan niệm và cách chuyển hóa tâm thức trong đạo Phật

1. Quan niệm về tâm thức trong đạo Phật

Định nghĩa của Tâm thức

Tâm thức của chúng ta là một dòng chảy vô tận không bao giờ dừng lại. Chúng phát triển từ những quan điểm chúng ta có về thế giới xung quanh. Tất cả những gì do giác quan, do ý thức, do tâm sở nhận thức như ngã si, ngã kiến, ngã mạn, ngã ái đều để lại “ấn tượng”, đi vào tâm trí của chúng ta và tạo thành cái được gọi là vasana trong Phật giáo Ấn Độ. 

Có thể nói rằng, chủ đề về chuyển hóa tâm thức gần như chiếm lĩnh phần lớn trong văn học Phật giáo. Có những mô tả về tâm thức, phương thức tồn tại và hoạt động của nó trong mọi thứ, từ văn học Abhidharma đến Đại thừa giáo. Thực tế này đặt ra một vấn đề rất lớn đối với những cá nhân muốn nghiên cứu Phật giáo. Vì thực tế là tâm trí rất trừu tượng và những gì chúng ta biết về nó thuộc phạm trù kinh nghiệm tự nhận thức.

Mỗi truyền thống Phật giáo đều có những tường thuật độc đáo về đối tượng này. Tất cả những truyền thống này đều tin rằng những câu chuyện của họ hoàn toàn mang tính giáo lý, nhưng đây không phải là bằng chứng duy nhất cho thấy một câu chuyện có khả năng áp dụng phổ quát. Một kinh nghiệm tự chứng thấy rõ nhất chính con đường dẫn đến giác ngộ và giải thoát của Đức Phật. Ngôn ngữ không phải lúc nào cũng là phương tiện diễn đạt duy nhất. Nói cách khác, kinh điển dạy chúng ta về kinh nghiệm giác ngộ và con đường tâm thức dẫn đến kinh nghiệm đó, nhưng bản thân kinh điển lại không đại diện cho kinh nghiệm giác ngộ.

Sự tách biệt này được gọi là quá trình chuyển hóa tâm thức. Do đó, các Phật tử không có lựa chọn nào khác ngoài việc thay đổi ý tưởng của họ để có thể phù hợp với loại kinh nghiệm này nếu họ muốn đạt được giác ngộ.

2. Cách thức chuyển hóa tâm thức

Sơ đồ chuyển hóa tâm thức

 Nhưng làm thế nào để chúng ta chuyển hóa tâm thức của mình? Đây là một câu hỏi khó trả lời. Như đã nói, các truyền thống Phật giáo đưa ra nhiều cách giải thích khác nhau về con đường dẫn đến niết bàn. Con đường nào là lý tưởng cho chúng ta, đây là câu hỏi phát sinh một cách tự nhiên của những Phật tử.

Đương nhiên, khi đặt ra vấn đề như thế, chúng tôi đã bác bỏ quan điểm cho rằng những người Phật tử bình thường không thể đi theo con đường Niết bàn. Đạo Phật không phải là con đường duy nhất để đáp ứng yêu cầu này nếu chúng ta muốn học cách sống một đời sống đạo đức trong sạch. Do đó, thật khó để chúng ta xác định xem có nên dành thời gian và nỗ lực cho một công việc hay không khi chúng ta không chắc nó sẽ đi đến đâu.  

Trong tình huống này, chúng ta sẽ giả định một sơ đồ chuyển hóa tâm thức theo kinh nghiệm thường tục của chúng ta: 

• Trước tiên, chúng ta phải tổng hợp thông tin kỹ lưỡng về tất cả các lộ trình có thể có. Không thể bỏ qua bước này vì kinh nghiệm sống đã cho chúng ta thấy, người mua phải biết rõ được chất lượng và giá thành sản phẩm của nhiều nhà sản xuất để tránh mua nhầm. Chúng ta sẽ được giới thiệu về những con đường giải thoát khác nhau xuất hiện trong quá trình phát triển của Phật giáo trong nhiều giảng đường, tu viện, sách báo, trang web, v.v.: thiền Trúc lâm, thiền Lâm tế, thiền Vipassana, thiền Chỉ-quán Thiên thai tông, Tịnh độ tông Trung Hoa, Tịnh độ tông Nhật Bản, Mật tông Tây Tạng, v.v…
• Chúng ta sẽ phát triển cho mình một số khái niệm có cơ sở luận lý về Phật giáo cũng như các kỹ thuật thực hành được đề ra từ nguồn kiến thức vô giá này. Và những ý tưởng này sẽ rất hữu ích cho chúng ta trong việc lựa chọn con đường mà chúng ta muốn. Bởi vì việc xác định các lộ trình mà chúng ta không thích sẽ đơn giản hơn khi chúng ta có nhiều thông tin hơn. Chẳng hạn, chúng ta thường không chọn pháp môn niệm Phật vì niệm Phật chỉ thuần túy dựa trên niềm tin và ít dựa trên giá trị tri thức – một khả năng chúng ta không thể bỏ qua vì chúng ta sớm biết giá trị và tác dụng của nó; hoặc chúng ta không chọn thiền Vipassana vì nó gắn liền với Tiểu thừa và chỉ dẫn đến quả vị A-la-hán hơn là Phật quả, khiến nó không xứng đáng để chúng ta theo đuổi; hoặc chúng ta sẽ không chọn Mật tông Tây Tạng vì nó giống như một thực hành ngoại đạo.
• Cuối cùng, chắc chắn chúng ta sẽ đi một con đường nào đó bởi vì chúng ta không chấp nhận được việc người khác nhìn nhận chúng ta như một kẻ chỉ sống theo bản năng mà quá nông cạn và hạn hẹp về cuộc sống tâm linh. Sự tồn tại tâm linh, đặc biệt khi Phật giáo là một tôn giáo lịch sử cho cả gia đình và đất nước chúng ta và đã được một số nhà tư tưởng lỗi lạc ca ngợi là học thuyết tốt nhất thế giới.Để truyền đạt nội dung lựa chọn của chúng tôi thông qua các hành động trực tiếp thực tế là cần thiết; nó không đủ để chỉ thực hiện một sự lựa chọn. Mỗi ngày chúng ta phải dành ra một ít thời gian để niệm Phật, ngồi thiền, trì chú, tụng kinh, bố thí, v.v. Những hành động như vậy sẽ làm tăng cảm giác an toàn của chúng ta bởi vì, ít nhất, chúng ta sẽ cảm thấy chắc chắn hơn mỗi khi chúng ta thiền định, niệm Phật hiệu, hoặc bố thí cho người khác. Khi chúng ta suy ngẫm về hành vi của mình, chúng ta hài lòng và tự hào về bản thân. Bởi vì chúng ta vẫn biết cách sử dụng thời gian và tiền bạc của mình cho những mục đích tốt đẹp và tập trung tinh thần vào những mục tiêu cao cả, nên chúng ta vẫn là một người cao quý, ít nhất là trong nhóm những người chỉ theo đuổi những lý tưởng cao thượng. Và, nếu chúng ta chịu khó nghiên cứu thêm sách báo về Phật giáo thì niềm tự hào này sẽ càng được gìn giữ và củng cố hơn nữa. Sự hiểu biết của chúng ta sẽ được nâng cao và toàn diện hơn vào thời điểm đó.

Ngoài ra, đời sống tinh thần của chúng ta sẽ thú vị hơn nếu chúng ta có tài văn chương. Chúng ta có thể sáng tác những bài thơ, ca ngợi lòng từ bi và hát những bài hát thay vì chỉ  truyền đạt tới những người xung quanh về Phật giáo và kinh nghiệm tu tập tự thân thường sử dụng những từ ngữ thông thường thiếu thuyết phục.

Nói chung, ngôn ngữ của chúng ta ngày càng thấm đượm tính tâm linh nhưng cũng không xa lạ với ngôn ngữ thời thượng của đời sống, nhờ nỗ lực nghiên cứu, học hỏi của các văn nhân, thi sĩ, thiền sư Phật giáo. Chúng ta sẽ có được khả năng nói chuyện khéo léo và lưu loát hơn. Khi tinh thần của chúng ta dần dần trở nên tự tại hơn, chúng ta sẽ dễ dàng duy trì sự tự chủ hơn. Ngay cả khi, chúng ta tức giận đến mức tất cả những gì chúng ta muốn là ai đó biến mất, chúng ta vẫn có thể nở một nụ cười tự do thoải mái. Chúng ta có thể giữ bình tĩnh khi đối mặt với tiếng la hét của người khác và tâm trí của chúng ta ở dưới sự thống khổ của họ.

Sự hiểu biết của Phật giáo về nghiệp lực của chúng sinh, vô thường, vô ngã, vô phân biệt và các khái niệm khác sẽ là quá đủ nếu ai đó lên án hành vi của chúng ta do hiểu lầm, để giúp chúng ta phát triển những lập luận sắc bén về tầm quan trọng của những giá trị của những oai nghi như vậy. Và điều mang lại cho chúng ta sự tự tin nhất là việc chúng ta ngày càng có được nhiều người theo dõi và ủng hộ nhờ những kỹ năng này. Không có bằng chứng nào về sự thành công của chúng ta thuyết phục hơn điều này, vì nếu không có sự chuyển hóa tâm thức như vậy thì chúng ta không thể có nhân cách như vậy, và không có nhân cách thì sẽ không có nhiều người liên tục tụ tập để theo dõi và học hỏi từ chúng ta . Với bằng chứng hữu hình như vậy, chúng ta tin chắc rằng tâm trí của chúng ta đang được định hình lại hoàn toàn và nhất quán. Và với tốc độ này, ngày giác ngộ và giải thoát sẽ không còn là một giấc mơ đối với chúng ta.

Sơ đồ chuyển hóa tâm thức

Nếu dựa trên khía cạnh của “như thực tri kiến” thì chúng ta sẽ có sơ đồ chuyển hóa tâm thức khác.

Tất cả những gì do giác quan, do ý thức, do tâm sở nhận thức như ngã si, ngã kiến, ngã mạn, ngã ái đều để lại “ấn tượng”, đi vào tâm trí của chúng ta và tạo thành cái được gọi là dấu ấn của tâm trí, hay vasana trong Phật giáo Ấn Độ. Và đây là những hoàn cảnh dẫn đến sự phát triển của hai loại chướng ngại: đau khổ và sở tri sinh khởi.

Kết quả là, khi những chướng ngại phiền não và những chướng ngại sở tri sinh khởi được liệt kê là mục tiêu của sự thay đổi – Điều đó có nghĩa là những chướng ngại này là những cấu trúc tinh thần, không phải là những sự kiện xảy ra bên ngoài. Bề mặt đóng vai trò là tiêu điểm nhận thức của chúng ta. Ngay cả khi có những tác dụng của thiện pháp trong dòng chuyển hóa tâm thức này, trước tiên chúng phải được đoạn trừ trước khi chúng có thể bị tận diệt do tính chất có điều kiện của chúng và không có khả năng dẫn đến giải thoát và giác ngộ. Chúng ta có thể tăng tác động của pháp vô lậu. Một hành giả không thể được cho là đã “thành tựu giác ngộ và giải thoát” cho đến khi hoạt động của tâm vô lậu không bị cản trở bởi những pháp hữu lậu.

4. Kết luận 

Bây giờ chúng ta có thể, ít nhất là một phần, có khái niệm về cái gọi là tâm trí và hoạt động cơ bản của nó dựa trên những mô tả đã nói ở trên, ít nhất là theo tuyên bố của Thành Duy Thức: 

• Tâm thức không thể là đối tượng quan sát thực sự của ý thức khi nó được đặc trưng như một dòng chảy vô tận; nghĩa là, nó được xem như những làn sóng trên bề mặt của ý thức.
• Tất cả các tri giác và tâm sở, dù là cái ta đang nhận thức, cố gắng buông bỏ, từ bỏ hay phát triển, đều là những hiện tượng giới, được nhận thức như những làn sóng trên bề mặt của tâm thức.
• Mọi nỗ lực thực hành không dựa trên khái niệm chuyển y đều vô giá trị khi tất cả những gì chúng ta có thể thấy chỉ là cái bóng của hiện tượng giới. 
• Điểm cuối cùng và cốt yếu nhất là tất cả những tiên đoán của chúng ta về tự do và giác ngộ chỉ là phỏng đoán khi mà những chướng ngại của phiền não và sở tri vẫn còn.

Khóa học Chuyển hóa tâm thức

Trên đây là những gì chúng tôi đem đến cho các bạn về chuyển hóa tâm thức. Tuy nhiên, để tự mình thực hành và thấu hiểu ý nghĩa của quá trình chuyển hóa tâm thức thực sự là một thách thức. Sự lựa chọn tốt nhất lúc này là độc giả hãy tham gia khóa học chuyển hóa tâm thức của Học viện Doanh nhân CEO Việt Nam tổ chức. Khóa học sẽ giúp học viên tu tập chân chính, giúp họ hiểu bản thân và giúp họ sống một cuộc sống trọn vẹn.

XEM THÊM

• Học Viện CEO – Nơi cung cấp khóa học chuyển hóa tâm thức chất lượng
• Khóa học CEO chuyển hóa tâm thức tại Học viện CEO Việt Nam

Vui lòng liên hệ đến Hotline 0842424466 để được chuyên viên tư vấn giải đáp mọi thắc mắc và đăng ký khóa học phù hợp nhất. Chúng tôi rất hân hạnh được hỗ trợ quý học viên!

HỌC VIỆN DOANH NHÂN CEO VIỆT NAM – CVG HỒ CHÍ MINH

Trụ sở: Tòa nhà Work Labs – Số 6 Võ Văn Kiệt, P.Nguyễn Thái Bình, Q.1, TP.HCM

Hotline: (+84) 08 4242 4466

Email: cskh@ceohcm.edu.vn